Soru: Abdest veya gusül esnasında mazmaza için ağza alınan suyun yutulması abdestte sünnetin, gusülde ise farzın yerine gelmesine engel olur mu?
FETVA
Mazmazanın abdestin sünnetlerinden olduğu hususunda Hanefilerle Şafiler arasında bir ihtilaf yoktur.[1] Gusülde mazmazanın hükmü hususunda ise ihtilaf edilmiş; Şafiiler gusülde de sünnet olduğunu söylerken Hanefi fukahası gusülde farz olduğunu ifade etmiştir. Hanefiler gerekçe olarak şunları söylemektedir: Allah Teala gusülle alakalı, “Eğer cünüp olursanız iyice temizlenin.”[2] buyururken temizlenin emrini “فاطَّهَّرُوا” şeklinde mübalağa sigasıyla vermektedir. Bu emirden suyun kendisine zarar verdiği veya ulaşmasının zor olduğu yerler dışında vücudun tamamının yıkanması gerektiği anlaşılmaktadır.[3] Zira “فاطَّهَّرُوا/İyice temizlenin” ifadesinin manası “فطهروا أبدانكم/Bedeninizi temizleyin!” şeklindedir. Beden hem zahir hem de batından oluştuğundan ağzın içi bu emre dahildir.[4] Ayrıca Hanefiler gusülde mazmazanın farz oluşu bağlamında şu rivayetle de istidlâl etmektedir; “Allah Rasulü ﷺ cünüplük hali müstesna her halinde bize Kur’ân öğrertirdi.”[5] Nitekim cenabetlik hali ağza da sirayet etmeseydi Allah Rasulü ﷺ bu halde Kur’ân-ı Kerîm taliminden imtinâ etmezdi.[6]
Şafiî fukahası ise, Allah Rasulü’nün ﷺ mazmaza ve istinşakı da zikrettiği ve fıtrattan olduğunu belirttiği on maddeyi[7] ihtiva eden hadisle[8] istidlâl etmekte ve hadisi şerifte sayılan diğer maddelerin hükmünün sünnet olmasından hareketle mazmaza ve istinşakın da sünnet olduğu sonucuna ulaşmaktadır.[9] Hanefi fukahası ise, “On şey fıtrattandır.” ifadesinin “On şey dindendir” manasında olduğunu söylemektedir. Buna göre mazmaza ve istinşakın vacip olması bu hadisle çelişmez.[10]
“Ağza, her yerine ulaşacak şekilde su vermek”, şeklinde tarif edilen[11] mazmazada ağza alınan suyun tekrardan dışarı atılmasının gerekliliği Hanefi mezhebinde ihtilaflıdır.[12] Bunun şart olduğunu söyleyenler[13] olmakla birlikte mezhebin sahih görüşüne[14] göre böyle bir şart yoktur. Ancak Sirâcuddîn İbn Nüceym,[15] İbn Abidin[16] gibi alimler ihtilaftan çıkmak adına ağza alınan suyun tekrardan dışarı atılmasının daha uygun olduğunu ifade etmektedir. Şafiîler de kamil bir mazmazanın ağza alınan suyun tekrardan atılmasıyla gerçekleşeceğini söylemekle birlikte bunun şart olmadığını açıkça ifade etmektedir.[17]
Buna göre mazmaza yaptığı suyu dışarıya atmayıp yutan kişinin; gusülde farzı veya sünneti, abdestte ise sünneti yerine getirmiş olacağı hususunda Hanefiler ve Şafiîler arasında bir ihtilaf yoktur. Ancak Hanefiler, gusülde farz olan mazmazanın yerine gelebilmesi için içilen bu suyun yutulmadan önce ağzın içinin tamamına değmesi gerektiğini ifade etmektedir.[18] Bununla birlikte suyun içilmesiyle mazmaza yerine gelse dahi su müstamel olacağından bunu yutmak mekruhtur.[19]
[1] Bkz. Molla Hüsrev, Düreru’l-Hukkâm fî Şerhi Ğureri’l-Ahkâm (İstanbul: Merkezu Harf li’l-Bahsi ve’t-Tetvîri’l-İlmî, 2022), 1/134; Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb eş-Şirbînî, Muğni’l-Muhtac ilâ Marifeti Meâni Elfâzi’l-Minhâc (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994), 1/187.
[2] Maide 5/6. وَإِن كُنتُمۡ جُنُبࣰا فَٱطَّهَّرُوا۟ۚ
[3] Burhanuddîn el-Merğînânî, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî (Karaçî: Mektebtu’l-Büşrâ, 2021), 1/70.
[4] Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî İbn Emîru Hâc, Halbetu’l-mücellî ve buğyetu’l-muhtedî şerhu Münyeti’l-musallî ve ğunyeti’l-mübtedî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2015), 1/146.
[5] Tirmizi, Tahare, 111 (Hadis No: 146). كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُقْرِئُنَا الْقُرْآنَ عَلَى كُلِّ حَالٍ مَا لَمْ يَكُنْ جُنُبًا
[6] İbn Emîru Hâc, Halbetu’l-mücellî ve buğyetu’l-muhtedî şerhu Münyeti’l-musallî ve ğunyeti’l-mübtedî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî, 1/146.
[7] Bunlar; bıyıkları kısaltmak, sakalı uzatmak, misvak kullanmak, mazmaza ve istinşak yapmak, tırnakları kesmek, parmak boğumlarını yıkamak, koltuk altı ve etek traşı olmaktır. Bkz. Müslim, Taharet, 16 (Hadis No: 261).
[8] Müslim, Taharet, 16 (Hadis No: 261) عَنْ عَائِشَةَ؛ قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ
«عَشْرٌ مِنَ الْفِطْرَةِ: قَصُّ الشَّارِبِ، وَإِعْفَاءُ اللِّحْيَةِ، وَالسِّوَاكُ، وَاسْتِنْشَاقُ الْمَاءِ، وَقَصُّ الأَظْفَارِ، وَغَسْلُ الْبَرَاجِمِ، وَنَتْفُ الإِبِطِ، وَحَلْقُ الْعَانَةِ، وَانْتِقَاصُ الْمَاءِ».
قَالَ زَكَرِيَّاءُ: قَالَ مُصْعَبٌ: وَنَسِيتُ الْعَاشِرَةَ. إِلَّا أَنْ تَكُونَ الْمَضْمَضَةَ.
[9] Bkz. Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad el-Yemânî el-İmrânî, el-Beyân fî mezhebi’il-imâm eş-Şafi’î (Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2000), 1/113.
[10] Kemaluddîn Muhammed b. Abdi’l-Vâhid İbnu’l-Hümâm, Şerhu Fethi’l-Kadîr ala’l-Hidâye (Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2012), 1/57.
[11] Bkz. Zeynuddîn İbn Nüceym, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dakâik (Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.), 1/21-22.
[12] Bkz. Burhânuddîn Ebu’l-Meâlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz İbn Mâze el-Buhârî, el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004), 1/81-82; Abdullah b. Muhammed b. Süleyman Dâmâd Efendi, Mecmeu’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1910), 1/21.
[13] el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Hüseyn es-Semnâkî, Hizânetu’l-Müftîn(İbâdât Bölümü Doktora Tezi Olarak) (Câmiatu’l-Melik Hâlid, 2019), s. 123. Müellif, aynı eserin 119. Sayfasında mazmazanın geçerli olabilmesi için ağza alınan suyun tekrardan dışarı atılmasının şart olmadığını açıkça ifade etmektedir.
[14] Bkz. Zeynuddîn İbn Nüceym, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dakâik, 1/48.
[15] Sirâceddin İbn Nüceym, en-Nehru’l-Fâik Şerhu Kenzi’d-Dakâik (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002), 1/60.
[16] Muhammed Emin İbn Abidin, Raddu’l-Muhtâr ala’d-Durri’l-Muhtâr (Lahor: Mektebetu Reşîdiye, 2023), 1/504.
[17] Bkz. Ebu Zekeriyya Muhyiddîn b. Şeref en-Nevevî, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb (Kahire: İdâratu’-Tibâati’l-Münîriyye, 1928), 1/355.
[18] İbn Abidin, Raddu’l-Muhtâr ala’d-Durri’l-Muhtâr, 1/504.
[19] İbn Emîru Hâc, Halbetu’l-mücellî ve buğyetu’l-muhtedî şerhu Münyeti’l-musallî ve ğunyeti’l-mübtedî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî, 1/158.
