Soru: Arabaya zekât düşer mi?
Kısa Fetva
Hanefi ve Şâfiî mezhebine göre ticari bir maksatla mükellefin mülkiyetinde olmayan arabada zekât verilecek malda aranan nemâ (artma) özelliği bulunmadığından zekâtı gerekmez. Böyle bir arabaya zekât düşmemesinin bir diğer sebebi ise arabanın havâic-i asliyyeden (zaruri ihtiyaçlar) kabul edilmesidir. Havâic-i asliyye üzerine ise zekât düşmez.
Detaylı Fetva
Hanefi mezhebine göre zekât, hakikaten ya da takdiren nemâ (artma) özelliği bulunan ve havâic-i asliyye (aslî/zaruri ihtiyaçlar) grubunda olmayan mallara düşmektedir.[1] Nemâ özelliği bulunması açısından mallar iki çeşittir:
- Hayvanların doğurarak çoğalması gibi hakikaten artma özelliğine sahip olan mallar,[2]
- Altın, gümüş ve ticaret malı gibi yaratılış itibariyle artma özelliğini kendisinde barındırmamakla birlikte takdiren artırılabilir olan mallar.[3]
Ticaret için kullanılmayan evler, giysiler, ev eşyaları, kullanılan silah, binek hayvanları, ilim ehlinin kitapları, meslek sahiplerinin aletleri ve geçim için zorunlu olan diğer temel ihtiyaçlar havâic-i asliyye kapsamında değerlendirilir.[4]
Kişinin ulaşım ihtiyaçlarını karşılaması açısından araba, havâic-i asliyye bağlamında olduğunda zekât düşmeyen binek hayvanları kategorisinde değerlendirilir. Nitekim Allah Rasülü ﷺ “Müslümanın kölesine ve atına zekât düşmez.” buyurmaktadır.[5] Burada arabanın lüks olup olmamasının hükme bir etkisi yoktur. Zira Peygamberimiz ﷺ kaliteli ya da kalitesiz olmasını ayırt etmeksizin atı, mutlak olarak zikretmiş sahabeye de “Şu kalitedeki binek hayvanları zekâta tabi, diğerleri ise değildir.” gibi bir kayıt düşmemiştir. Nasıl günümüzde arabalar arasında maliyet farkı varsa Allah Rasülü’nün ﷺ zamanında da binek hayvanı olan merkeple iyi cins bir at arasında ciddi manada fiyat farkı vardı. Ancak üzerinden ticaret yapılıp kazanç sağlanan bir araç nâmi (artıcı özelliğe sahip) olduğundan zekâta tabi olur.[6]
Şafii mezhebine göre gerek büyüme ile gerekse üreme yoluyla nemâ özelliği bulunan deve, inek ve koyuna zekât düşerken nemâ durumu olmayıp zînet ya da sahibinin ihtiyaçları doğrultusunda kullanılan at, katır ve eşek gibi hayvanlara zekât düşmez.[7] Ancak at, katır ve eşek ticaret için kullanıldığı zaman zekâta tâbidir.[8] Zikredilenlerden hareketle Şafiî mezhebine göre de aslı itibariyle nemâsı mümkün olmayan arabaya zekât düşmez. Ancak araba, ticaret maksadıyla kullanıldığı takdirde zekât verilen mal sınıfına dahil olur.
[1] Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî el-Mergīnânî, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî (Karaçi,: el-Büşra, 2021); Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî, el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr (Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2009), 1/329. 1/299.
[2] Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkātî et-Tahtâvî, Ḥâşiye ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ (Lübnan: Daru Tahkîki’l-Kitab, 2022), 2/2/561.
[3] Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî İbn Nüceym, el-Bahrü’r-Râik Şerhu Kenzi’d-deḳā’iḳ (Daru’l-Kitabi’l-İslamî, ts.), 2/225.
[4] Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî, el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr (Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1937), 1/100.
[5] Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009), Hadis no:982 “ليسَ علَى المُسْلِمِ في عَبْدِهِ ولا فَرَسِهِ صَدَقَةٌ”.
[6] Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî, el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye (Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000), 3/303.
[7] Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî, el-Mecmûʿ Şerḥu’l-Müheẕẕeb (Kahire: İdaretü’t-tibâati’l-münîriyye, 1925), 5/337.
[8] en-Nevevî, el-Mecmûʿ Şerḥu’l-Müheẕẕeb, 5/339.
